Home T́m Ca Dao Trợ Giúp T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
 
Đồng dao với tṛ chơi dân gian ở Nam bộ
 
Là một bộ phận trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam, đồng dao là thơ ca dân gian truyền miệng của trẻ em Việt Nam. Đồng dao bao gồm những bài hát, câu hát trẻ em, lời hát trong các tṛ chơi, bài hát ru em... Các bài đồng dao thường gắn liền với các tṛ chơi. Đa phần đồng dao ở các vùng miền đều khá giống nhau về cấu trúc nhóm từ và vần điệu. Đồng dao cũng có những dị bản do sắc thái riêng của từng địa phương, thể hiện dễ thấy nhất qua h́nh thức diễn đạt ngôn ngữ (phương ngữ) và nội dung đôi khi được cải biên cho thích nghi, phù hợp với sinh vật, cảnh quan của địa phương đó. Nhưng đồng dao bao giờ cũng nhất quán về bản chất (vui chơi) và đối tượng phục vụ (trẻ em). Đồng dao ở khu vực Nam bộ có xuất xứ từ đồng dao chung của cả nước, chỉ biến tấu chút ít như đă kể trên. Ví dụ bài đồng dao “Kéo cưa”:
Ở miền Nam:
Kéo cưa kéo kít
Làm ít ăn nhiều
Đụng đâu ngủ đó
Nỡ lấy mất cưa
Lấy ǵ mà kéo
Ở miền Bắc:
Kéo cưa lừa xẻ
Ông thợ nào khỏe
Th́ ăn cơm vua
Ông thợ nào thua
Th́ về bú mẹ.
Trong đa phần trường hợp, đồng dao với tṛ chơi dân gian luôn gắn bó với nhau như tay với chân, như bóng với h́nh, thể hiện qua các tṛ chơi vận động (dung dăng dung dẻ, giật khăng, đánh đáo), tṛ chơi học tập (đánh chuyền, đánh ô), tṛ chơi mô phỏng (đi chợ, làm nhà), tṛ chơi sáng tạo (xếp thuyền, đánh trận, chơi diều).
Đối với trẻ em, đồng dao dạy cho các em sự quan sát, phù hợp với lứa tuổi cùng sự phát triển tư duy ban đầu của các em. Các tṛ chơi của đồng dao cung cấp cho trẻ em kiến thức dễ nhớ, dễ phân biệt, kích động trí tuệ của người tham gia. Trong bài “Vè nói ngược” có rất nhiều h́nh ảnh tương phản, gợi sự ṭ ṃ, bao trùm lên nhiều sự việc, kích thích người nghe tuởng tượng với sự thích thú:
Nghe vẻ nghe ve/ Nghe vè nói ngược/ Ngựa đua dưới nước/ Tàu chạy trên bờ/ Lên núi đặt lờ/ Xuống sông bửa củi / Gà cồ hay ủi/ Heo nái hay bươi/ Nước kém ba mươi / Mùng mười nước dậy /Ghe không th́ đẩy/ Ghe khẳm th́ chèo/ Mấy chú nhà nghèo /Cho vay bạc nợ/ Mấy chú nhà giàu / Thiếu trước hụt sau/ Đ̣n sóc bửa cau/ Dao bầu gánh lúa / May áo bằng búa /Giả gạo bằng kim / Đêm rằm trời tối/ Mùng một sáng trăng...”.
Một trong những bài đồng dao nổi tiếng vào thế kỷ trước vẫn c̣n in đậm trong kư ức của nhiều thế hệ, đó là bài “Tập tầm vông”. Hầu như, đa phần các thiếu nhi, thiếu niên ở các cùng nông thôn và cận thành thị trước và sau Cách mạng Tháng Tám 1945 đều biết:
“ Tập tầm vông / Chị có chồng /Em ở giá/ Chị ăn cá/ Em húp xuơng/ Chị nằm giường / Em nằm đất /Chị húp mật/ Em nếm gai / Chị ăn mày/ Em xách bị...”.
Thao tác của tṛ chơi nầy là hai người chơi ngồi đối mặt nhau, vừa hát vừa theo nhịp đập ḷng bàn tay vào nhau, hoặc đập thẳng hoặc đập chéo, hoặc một cao một thấp, hoặc kết hợp nhiều cách khác nhau.
Các em thiếu nhi thường hát chung đồng dao rất nhịp nhàng trong lúc tổ chức tṛ chơi. Nhiều khi những bài đồng dao được hát và các tṛ chơi luôn thay đổi chứ không theo một chủ đề nhất định. Có nghĩa “thích ǵ chơi nấy”, gặp đâu nói đó, chỉ cốt cho vần vè, có khi nội dung bài rời rạc, lẩn quẩn, câu nầy chỏi câu kia, chuyện kia bắt quàng sang chuyện nọ. Nhưng “vui là chủ yếu” Ví như :
“Ông Nỉnh ông Ninh / Ông ra đầu đ́nh/ Ông gặp ông Nang/ Ông Nảng ông Nang/ Ông ra đầu làng/ Ông gặp ông Ninh/ Ông Nỉnh ông...” (thường gặp ở phía Bắc)
Hay:
“ Kỳ nhông là ông kỳ đà/ Kỳ đà là cha cắc ké/ Cắc ké là mẹ kỳ nhông/ Kỳ nhông là...” (Thường gặp ở Nam bộ).
Trong sinh hoạt dă ngoại, hội hè, trẻ em luôn thích thú với đồng dao và tṛ chơi dân gian v́ nó phù hợp với tuổi của các em, không đ̣i hỏi các em tư duy như người lớn. Đồng dao và tṛ chơi dân gian tác động vào tâm lư, t́nh cảm của trẻ qua ấn tượng sâu sắc về không gian, h́nh thể, sự vật chứ không phải bằng lư luận và phép quy chiếu của phương pháp truyền đạt cổ điển, áp đặt.
“Thả đỉa ba ba” là một tṛ chơi thường thấy của trẻ em ở những vùng đồng bằng sông nước. Tṛ chơi thể hiện việc qua sông, qua bưng, ruộng ngập nước. Ở dưới nước có đỉa. Cả nhóm làm sao xuống nước mà đỉa không bám được.
Trước hết vẽ hai đường song song cách nhau độ 2m (hay qui định khoảng trống nào đó) ước lệ là sông nước. Đầu tiên một em ra giữa ṿng vừa hát vừa lấy tay ra đập nhịp vào vai các bạn:
Thả đỉa / ba ba
Chớ bắt / đàn bà
Tha tội / đàn ông
Cơm trắng / gạo trắng
Gạo thuyền như nước
Đổ mắm / đổ muối
Đổ chuối / hạt tiêu
Đổ niêu / nước chè
Đổ phải nhà nào
Nhà ấy.... chịu
Đến chữ “chịu” trúng em nào th́ em ấy xuống sông làm “đỉa”. Bọn trẻ đứa chạy đầu này, đứa băng qua sông góc nọ. “Đỉa” rượt để bắt. Bọn trẻ lại hát bài hát ghẹo: Sang sông / về sông / trồng cây / ăn quả / nhả hạt. “Đỉa” rượt bên này th́ bên kia xuống sông. “Đỉa” quay lại bên kia th́ lũ bên nọ lại réo lên: “ăn quả / nhả hạt” rồi ào xuống. Ai lội qua sông không khéo, chẳng may bị “đỉa” bám phải th́ trở thành “đỉa”. Cứ thế tṛ chơi cứ tiếp diễn đến khi nào mệt, xả hơi rồi chuyển sang tṛ chơi khác. Có rất nhiều tṛ chơi vui vẻ và thú vị như: Dung dăng dung dẻ, Rồng rắn lên mây, Chơi chuyền đũa, Nu na nu nống, Th́a la th́a lẩy, Bịt mắt bắt dê, Hỏi tuổi, đánh cù (con quay)...
Các tṛ chơi thường lặp đi lặp lại. Các em chơi rất say mê, vui vẻ và ít khi bỏ cuộc, khác với người lớn thường hay chán. Qua các tṛ chơi, các em được dịp rèn luyện thân thể và các giác quan cũng như tăng thêm sự sảng khoái, hưng phấn về tinh thần. Có thể nói, đồng dao và các tṛ chơi dân gian là chất xúc tác, vun đắp t́nh bạn ngây thơ, trong sáng giữa các em thiếu nhi với nhau thành những kư ức, kỷ niệm đẹp thời thơ ấu mà sau nầy khó có thể quên được.
Kho tàng văn hóa, văn nghệ dân gian của dân tộc ta rất phong phú và đa dạng. Đồng dao và tṛ chơi dân gian có tác dụng giáo dục thiếu nhi, nhi đồng một cách tự nhiên, có hiệu quả. Ngày nay, cuộc sống văn minh đă sản sinh ra rất nhiều tṛ chơi mới, hấp dẫn, hiện đại. Nhưng xét kỹ, cho cùng, có một số tṛ chơi không để lại dấu ấn ǵ cho người chơi, nhất là đối với trẻ em. Đáng ngại là có rất nhiều tṛ chơi mang tính kích động bạo lực, xa lạ với bản chất nhân văn, nhân hậu của người Việt phổ biến tràn lan.
Đồng dao và những tṛ chơi dân gian của trẻ em cần được ǵn giữ phát huy, cần được bảo tồn không chỉ trong giảng dạy ở nhà trường mà nên phổ biến, tổ chức cho các em được tiếp cận, vui chơi, ít nhất là trong các dịp lễ hội, bởi đấy là một phần của bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần giáo dục thiếu niên, nhi đồng là đối tượng rất nhạy cảm trong sự h́nh thành nhân cách ở buổi ban đầu.

VIỄN DU

 

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18