Home T́m Ca Dao Trợ Giúp T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
   

Đồng dao và tṛ chơi trẻ em

những h́nh thức giáo dục trẻ dần bị lăng quên

TRẦN XUÂN TOÀN

 

          Các nhà giáo dục băn khoăn, loay hoay đi t́m một phương pháp giáo dục trẻ em thật sự có hiệu quả trong thời đại mà thông tin bùng nổ và kỹ thuật điện tử xâm nhập đến từng mái trường, từng gia đ́nh, đến từng trẻ em. Làm sao có thể yên tâm với con em ḿnh khi chúng hàng ngày ṿi vĩnh tiền bạc của cha mẹ để xúm xít bên những tṛ chơi điện tử, những karaoke, hay vào những trang web không hợp với lứa tuổi? Cũng như trước đây, ta đă từng chứng kiến sự tràn ngập của khối vuông rubic lăn tṛn trên tay chẳng những ở trẻ em mà cả người lớn nữa.

 

          Ở đây, ta không nói chuyện được - mất trong những tṛ chơi đó. Nhưng có lẽ hầu như chúng ta đă lăng quên một phương pháp giáo dục đầy hiệu quả mà chúng ta có sẵn: đó là kho tàng đồng dao và tṛ chơi trẻ em. Riêng về lĩnh vực giáo dục, kho tàng này cung cấp nội dung và phương pháp giáo dục “không thầy, không sách” tương đối rơ ràng và đầy đủ hơn cả.

 

          Đồng dao bao gồm nhiều loại: Các bài hát, câu hát trẻ em, lời hát trong các tṛ chơi, bài hát ru em... Tṛ chơi cũng lắm, như tṛ chơi vận động (dung dăng dung dẻ, chơi khăng, đánh đáo), tṛ chơi học tập (đánh chuyền, đánh ô), tṛ chơi mô phỏng (đi chợ, làm nhà), tṛ chơi sáng tạo (xếp thuyền, đánh trận, chơi diều). Cả kho tàng phong phú ấy là phương tiện giáo dục trí, đức, thể, mỹ cho các em. Qua đó phát triển tâm lư, thể lực, trí tuệ trước mắt và nhân cách của các em trong tương lai.

 

          Thật vậy, ông bà ta nhận thức rằng để giáo dục trẻ em phải thông qua con đường t́nh cảm là hiệu quả nhất. Đầu tiên là t́nh mẹ con tràn trề thấm thía qua những bài hát ru “cục ta cục tác, con diều hâu hung ác, gà con ở đâu, về mau mẹ ủ, mẹ con đông đủ, chẳng sợ diều hâu”. Rồi đến t́nh cảm với những vật gần gũi: con gà, con chó, cái chổi, con dao... Trong lời hát, truyền cho các em sự cảm thông nồng ấm. Dần dần, rộng ra một chút, cho các em tiếp xúc với thiên nhiên rộng lớn bên ngoài. Rồi không ai không buồn cười, thú vị khi em bé đút hạt xôi vào miệng dế mèn hay kết những cánh hoa thành áo cho cào cào: “Cào cào giă gạo tao xem, tao may áo đỏ, áo đen cho mày”. Từ t́nh yêu với con sâu, cái kiến, khi các em lớn lên vài tuổi, tiếp xúc, tham gia công việc đồng áng với người lớn, các em yêu cả những con chim, con c̣, con trâu, con nghé... quanh ḿnh. Các bài đồng dao Gọi mẹ, Gọi nghé của trẻ mục đồng; đồng dao về chim, về lá, về hoa quả... đều toát lên một t́nh cảm yêu thiên nhiên, yêu lao động đậm đà bát ngát.

 

          Đồng dao cung cấp cho các em kiến thức, không là kiến thức hệ thống như tư duy người lớn mà là tŕnh bày liệt kê, dừng lại ở những nét bề ngoài dễ nhớ, dễ phân biệt, kích động trí ṭ ṃ ở trẻ em. Đó là công dụng đồ vật: “Con trâu cày xiên, cái liềm gặt lúa”, phân biệt giống vật “Chàng chàng lót ổ bụi tre, chèo bẻo lót ổ mái đ́nh”. Hay dạy cho các em chơi chữ, tập quan sát: “No ḷng phỉ dạ là con cá cơm, không ướp mà thơm là con cá ngát, liệng bay thấm thoát là con cá chim”. Phải chăng đây là cách dạy từ ngữ vui nhộn phù hợp với các em, làm các em nhớ đến tên loài vật xung quanh ḿnh?

 

          Chẳng những cung cấp kiến thức tự nhiên, đồng dao c̣n là một kho kiến thức xă hội, về hội hè, đ́nh đám, trong họ ngoài làng, về đồ ăn, thức uống: “Những nồi cơm nếp, những tệp bánh chưng, mứt bí, mứt gừng, mứt chanh, mứt khế”. Các em được chuẩn bị từ tuổi hoa niên những kiến thức về nghề nghiệp trong xă hội sau này: “Ông thầy có sách, thợ ngạnh có dao, thợ rèn có búa” hay: “Ai cày ruộng nuôi trâu, ai trồng dâu nuôi tằm, ai hay nằm nhịn đói”. Đồng dao cũng dạy các em phê phán thói hư tật xấu, sự lười nhác: “Cho đi học chữ- nhiều chữ ai vay, cho đi học nghề- rằng nghề ở tớ, cho đi làm thợ- nói: nghề ấy buồn”... Thậm chí, các em bé gái được đồng dao trang bị cho kiến thức nữ công gia chánh đặc biệt: “Bắt được cua bấy đem về nấu canh, băm tỏi băm hành, xương sông lá lốt”, hay “canh ốc th́ ngọt, canh bứa th́ chua”.

 

          Đồng dao được các em hát trong lúc tổ chức tṛ chơi. Nhiều khi lời đồng dao được hát, tổ chức tṛ chơi dường như không có đề tài nào tập trung, gặp đâu nói đó, chỉ cốt cho vần vè, c̣n ư nghĩ chung th́ rời rạc, câu nọ xọ câu kia, chuyện này sang chuyện khác. Trẻ em vẫn thích thú v́ nó phù hợp với trí lực của các em, không thể đ̣i hỏi các em tư duy như người lớn được. Đồng dao và tṛ chơi trẻ em được tiếp thu bằng ấn tượng về ngoại vật chứ không phải bằng lư luận.

 

          Có thể thấy việc học văn hóa cơ bản qua đồng dao và tṛ chơi không dạy chữ, thế mà các em vẫn đếm, vẫn tính nhẩm, cộng trừ từ “chuyền một” đến “chuyền chuyền mười”, từ “năm lên sáu” hay “bốn lên bảy” trong tṛ chơi chuyền chuyền... Tṛ chơi “đánh ô ăn quan” dạy trẻ em tính nhẩm về chia, trừ, quan sát chiều ngược, chiều xuôi để động năo một cách tự lực chỉ có bạn mà không có thầy. Thật là một cách giáo dục có ư nghĩa.

 

          Tṛ chơi c̣n giáo dục thể lực ở trẻ. “Đánh chuyền” với động tác “nâng lấy một, chộp lấy đôi, sang tay qua, ra tay chống” chẳng phải có tác dụng luyện gân, các cơ ở cổ tay, cánh tay, khuỷu tay cho bé gái sao? Tṛ “đánh khăng” ít nhiều là môn thể thao là sự vận động toàn diện kết thúc với chạy, nhảy, đuổi bắt, cơng nhau. C̣n bao tṛ chơi khác với cách thức luyện tập khác nữa. Quan sát kỹ ta thường thấy các tṛ chơi thường lặp đi lặp lại. Người lớn xem hay chơi có thể chán, nhưng với trẻ em đó là một việc thú vị. Cùng cách chơi “Đuổi bắt” nhưng được các em biến hóa xê dịch trong nhiều tṛ chơi... Qua tṛ chơi, các em được dịp rèn luyện mắt, chân tay, luyện thính giác, khướu giác...

 

          Và sau cùng đồng dao và tṛ chơi như những chất keo nối kết những t́nh bạn trong sáng, ngây thơ giữa lũ trẻ với nhau mà ta khó t́m thấy trong những tṛ chơi hiện đại ngày nay.

 

          Kho tàng đồng dao và tṛ chơi trẻ em Việt Nam quả thật là những h́nh thức giáo dục thiếu nhi, nhi đồng có hiệu quả. Tiếc rằng, với cuộc sống hiện tại, nó dần mai một đi trong thực tế. Chúng ta hiếm khi bắt gặp h́nh ảnh các em tụm năm tụm bảy rồng rắn lên mây, bịt mắt bắt dê... vào những đêm trăng sáng. Có đứa trẻ nào biết đến những bài đồng dao phù hợp với ḿnh? Nhà trường có giảng dạy đồng dao nhưng đó chỉ trên lư thuyết, mà cũng thật ít ỏi làm sao!

 

          Trần Xuân Toàn

 

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18