Home T́m Ca Dao Trợ Giúp T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 

THỪA THIÊN HUẾ TRONG
QUÁ TR̀NH DỰNG NƯỚC VÀ GIỮ NƯỚC

B́nh minh lịch sử
 

Tương truyền, tỉnh Thừa Thiên Huế thuộc địa bàn nước Việt Thường cổ đại. Một truyền thuyết kể rằng năm Tân Măo (1109 TCN) đời vua Chu Thu Vương Việt Thường ở phía Nam Giao Chỉ sang cống chim trĩ trắng. Sứ giả nói: "Trời không băo lớn mưa dầm, biển không nổi sóng đă ba năm rồi, biết là Trung Quốc có bậc thánh nhân, cho nên t́m đến vậy". Phải qua ba lần thông ngôn, họ mới hiểu được nhau. Chu Công Cơ Đán bèn chế ra "xe chỉ nam" để tiễn đưa đoàn sứ giả ấy trở về... Dựa vào đó, sử ta cho rằng Việt thường là một "bộ" của nước Văn Lang, kéo dài ven biển từ Hoành Sơn đến Đại Lănh...

Theo cứ liệu khảo cổ học, nếu vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ (Thanh-Nghệ-Tĩnh) đă được đào bới t́m ṭi từ khá lâu, khá kỹ, đem đến những kết quả chắc chắn về sự h́nh thành và phát triển của nền văn hóa xa xưa, th́ dải đất phía Nam Hoành Sơn c̣n vắng vẻ. Nói thế không phải là phủ nhận hoàn toàn các công tŕnh phát hiện và khai quật lẻ tẻ của một số nhà khảo cổ học, trong đó có Madeleine Colani, người Pháp. Vài di chỉ được đưa ra ánh sáng, quan trọng nhất là Bàu Tró (gần thị xă Đồng Hới, tỉnh Quảng B́nh) và Sa Huỳnh (bờ biển tỉnh Quảng Ngăi). Hiện nay, việc thăm ḍ vẫn được tiến hành, nhưng chưa có một tổ chức quy mô, phát hiện dăm ba di vật Chàm (mộ Chum Cồn Ràng ở xă Hương Chữ, huyện Hương Trà, Thừa Thiên Huế; mộ ṿ Vạn Xuân, thành phố Huế), Việt (trống đồng Phù Lưu, tỉnh Quảng B́nh; trống đồng Phong Mỹ, tỉnh Thừa Thiên Huế)...

Trước kia, các nhà khảo cổ học đă xác định di chỉ Bàu Tró nằm vào hậu kỳ thời đại đá mới, bắt nguồn từ văn hóa Quỳnh Văn mà phát triển lên, c̣n di chỉ Sa Huỳnh th́ thuộc sơ kỳ thời đại đồ sắt của cư dân nông nghiệp ven biển tồn tại giữa thiên niên kỷ thứ nhất trước công nguyên đến đầu công nguyên, nhưng khác hẳn văn hóa Đông Sơn. Gần đây, một số địa danh khác được phát hiện thêm giúp người ta tạm đưa ra giả thuyết:

a. Có một thời kỳ biển tiến, vùng đồng bằng bị ch́m ngập dưới đại dương, con người phải dồn lên cư trú dọc theo chân núi. Họ sống chủ yếu bằng săn bắt và hái lượm, trồng rau đậu với công cụ đá thô sơ. Do môi trường sinh hoạt khó khăn nên dân số không phát triển, nhưng các điểm cư trú phân bố khá gần nhau. Thời gian tồn tại của họ cách nay khoảng trên mười ngh́n năm...Rồi nước biển rút dần; vào thời điểm cách ngày nay khoảng bảy ngh́n năm, con người rời núi non, tràn xuống chiếm lĩnh đồng bằng. Môi trường sống đă dễ chịu hơn trước; thức ăn khá dồi dào, ngoài thú rừng và rau đậu, c̣n có cá tôm, nhất là ṣ hến nhiều không kể xiết. Công cụ đá được hoàn thiện một bước, mài nhưng chưa hết dấu ghè đẽo; đồ gốm làm bằng tay bên cạnh đồ gốm làm bằng bàn xoay. Tuy vậy, dấu vết cây lúa vẫn chưa được phát hiện.

b. Chủ nhân của vùng đất này là ai? Chưa có một kết luận dứt khoát v́ các nhà khảo cổ học không t́m thấy di cốt ở những điểm khai quật. Xét các di vật, người ta nhận thấy vùng Bàu Tró từ núi đến biển là một ranh giới của t́nh h́nh phân bố khảo cổ học. Từ Bàu Tró trở ra Bắc, các di vật mang sắc thái văn hóa Đông Sơn càng mạnh dần; trái lại, từ Bàu Tró đi vào Nam, th́ di vật mang sắc thái văn hóa Sa Huỳnh càng đậm nét. Nhưng nh́n chung, sắc thái văn hóa Đông Sơn bao giờ cũng chiếm ưu thế, trội hơn và sớm hơn. Hiện tượng ấy có ư nghĩa ǵ? Phải chăng cư dân ở đây vốn ở bên ngoài Hoành Sơn di chuyển đến, tiếp thu thêm thành tựu của nền văn hóa bên trong Hải Vân? Họ thuộc tộc người Lạc Việt, nên về sau mới trở thành một bộ phận của nước Văn Lang, do tổ tiên người Việt Nam làm chủ. Các di tích, di vật Chămpa nơi đây hầu hết thuộc thời kỳ muộn, thế kỷ IV-XIV...

Thư tịch cổ cho biết người Trung Quốc biết đến Văn Lang- Âu Lạc hơi muộn. Trong Sử kư, Tư Mă Thiên nói, nhà Tần năm thứ 33 [214 TCN ] đánh chiếm đất Lục Lương (?), đặt ba quận Quế Lâm, Tượng, Nam Hải. Hoài Nam Vương Lưu An kể thêm rằng người Việt đều vào rừng ở với cầm thú, không ai chịu để cho quân Tần bắt. Khi nhà Tần suy yếu, viên úy quận Nam Hải là Triệu Đà kiêm tính cả Quế Lâm và Tượng, dựng nước Nam Việt (206 TCN), mới dùng thủ đoạn nham hiểm xâm chiếm Âu Lạc (180-179 TCN), chia làm hai quận Giao Chỉ, Cửu Chân, mỗi quận bổ một viên quan sứ giả trông coi.

Năm 111 TCN, nhà Hán chinh phục Nam Việt, hai sứ giả Cửu Chân, Giao Chỉ đem trâu, ḅ, rượu và sổ hộ khẩu đến Hợp Phố dâng nộp, Phục ba tướng quân Lộ Bác Đức bèn cho họ làm thái thú hai quận ấy, các Lạc tướng vẫn cai quản dân như cũ...Như vậy, vùng phía nam Hoành Sơn vẫn nằm ngoài sự kiểm soát của nhà Triệu, nhà Hán. Không biết đích xác thời điểm xuất hiện cái tên quận Nhật Nam, mặc dù học giả Aurousseau dẫn Thủy kinh chú của Lê Đạo Nguyên nói năm Nguyên Đỉnh 6 [110- TCN ] đời Hán Vũ Đế đặt quận Nhật Nam quận trị là Tây Quyển, v́ măi đến khi đàn áp cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (39-43), Mă Viện cũng chỉ tiến vào đến huyện Cư Phong (Thanh Hóa) là chặng cuối. T́ tướng của y có thể vượt xa hơn chút ít, nhưng chắc cũng không vào đến sông Gianh.

Chúng ta có thể nghĩ rằng trong một thời gian, vùng này nằm trong t́nh trạng tự do, không thuộc chính quyền nào quản lư. Nhân dân Giao Chỉ và Cửu Chân khốn khổ v́ bị bọn thống trị bóc lột, nhiều người bỏ quê nhà, dần dà vào đây t́m kế sinh nhai lập nghiệp cùng dân bản địa. Đến một lúc nào đó, bọn đô hộ phát hiện ra, bèn với tay tới, thế là quân Nhật Nam ra đời. Sách sử nhà Hán ghi quận này gồm 15.400 hộ, 69.485 khẩu, chưa bằng nửa Cửu Chân (35.743 hộ, 166.013 khẩu) và chỉ bằng một phần sáu Giao Chỉ (29440 hộ, 746.237 khẩu).

Quận Nhật Nam gồm năm huyện: Tây Quyển, Tỉ Ảnh, Chu Ngô, Lô Dung, Tượng Lâm.

Tuy được Tiền Hán thư và Hậu Hán thư liệt kê vào danh sách chín quận hoặc bảy quận của miền Nam Trung Quốc, nhưng thư tịch không ghi chép ǵ nhiều về Nhật Nam như hai quận Giao Chỉ, Cửu Chân. Cứ theo lời sử gia Ban Cố (32-92), th́ thuyền buôn qua lại giữa Hợp Phố, Giao Châu và Ấn Độ đều ghé lại Tượng Lâm, huyện cuối cùng của Nhật Nam. Bến cảng (hiện nay là Hội An hoặc Đà Nẵng), nơi thuận lợi cho việc trao đổi hàng hóa, v́ đằng sau vùng này rất giàu của cải như vàng bạc, sừng tê, ngà voi...Nhưng cư dân không nhiều, mật độ chỉ chừng 2 người/km². Do đó, việc tổ chức của chính quyền đô hộ, lúc đầu cũng đơn giản, ít vấp phải sự chống đối tại địa phương. Sau cuộc khởi nghĩa thất bại của Hai Bà Trưng, bọn quan lại Hán thi hành chính sách ràng buộc khắt khe hơn, nhằm bóc lột, vơ vét thật nhiều. Bởi thế, nhân dân Nhật Nam thường xuyên nổi dậy, nhất là tại huyện Tượng Lâm, vùng cư trú của các bộ tộc Chăm.

Dựa vào tài liệu ghi chép trong Bắc sử và những bi kí cổ t́m được từ Huế đến Nha Trang, người ta biết rằng trên địa bàn của văn hóa Sa Huỳnh có hai bộ lạc. "Bộ lạc Cau (chữ Phạn trong bi kí: Kraumukavams'a) cư trú trên vùng Phú Khánh- Thuận Hải ngày nay, và bộ lạc Dừa (Narikela vams'a) trên vùng Quảng Nam- Nghĩa B́nh ngày nay. Chắc chắn họ đă có những quan hệ với các bộ phận cư dân ven biển phía Bắc- ở đồng bằng Nam bộ".

Bộ lạc Cau đă thành lập một tiểu quốc, lấy tên Pan- răn (chữ Chàm cổ) hay Panduranga (chữ Phạn). Giữa lúc ấy th́ bộ lạc Dừa rơi vào ách đô hộ của nhà Hán với cái tên huyện Tượng Lâm. Về chủng tộc, họ là một bộ phận của nhóm Mă Lai- đa, đảo cư trú rải rác trên một địa bàn khá rộng phía Nam và Đông Nam Châu Á quen gọi là Chàm theo tên nước về sau chứ thực ra không có một tộc Chàm riêng.

Cổ sử Trung Quốc ghi chép nhiều cuộc "nổi loạn" của nhân dân huyện Tượng Lâm vào thế kỉ II, lắm phen làm cho quan binh nhà Hán phải thất điên bát đảo. Phong trào ngày càng phát triển mà đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa vũ trang giành độc lập của Khu Liên năm 190 niên hiệu Sơ B́nh (190-193). Chúng ta không biết ǵ nhiều về nhân vật này.Có người cho rằng Khu Liên là từ phiên âm bản ngữ "Kurung", nghĩa là vị cầm đầu, thủ lĩnh, như ta nói "vua", "vương", "trưởng" vậy, chứ không phải là tên riêng.

Khu Liên tiêu diệt bộ máy đô hộ, xây dựng một quốc gia trên địa bàn của bộ lạc Dừa từ Hải Vân đến Đại Lănh. Tên nước này, Bắc Sử Ghi là Lâm Ấp, Nam sử chép theo, không rơ nguyên tiếng Chăm như thế nào, và thủ đô đóng ở đâu. Sách Thủy kinh chú giải thích là "Tượng Lâm ấp" bỏ chữ "tượng" c̣n "ấp" th́ cũng như "quốc". R.A. Stenin trong cuốn Le Lin -Yi cho là phiên âm theo tên tộc Krom, Prum hay Côn Lôn và thủ đô là Phật Thệ đóng tại làng Văn Xá, tỉnh Thừa Thiên Huế; nhưng đây chỉ là suy đoán, thiếu bằng chứng...

Suốt một thời gian dài, Lâm Ấp lo củng cố thực lực, không chú ư đến phương Bắc, hoặc nếu có th́ chỉ là đề pḥng. Giữa thế kỷ IV, Lâm Ấp đă tổ chức được một chính quyền hoàn bị, một quan hùng hậu, lại hợp nhất với tiểu quốc Pan-răn, h́nh thành một nền văn hóa phát triển rực rỡ, dựng bia đá nhiều nơi. Năm 349, vua Phạm Văn (336-349) đem quân ra đánh quận Nhật Nam, bắt giết thái thú Hạ Hầu Lăm, lấy thân làm lễ tế trời, rồi đuổi hết bọn quan lại Trung Quốc, lấy Hoành Sơn làm cương giới phía Bắc, xây thành Khu Túc để pḥng ngự. Vùng đất mới chiếm được chia làm năm châu theo tên gọi của cổ sử Việt Nam (không rơ nguyên tiếng Chăm); Bố Chính, Địa Lí, Ma Linh, Ô, Lí (hay Rí), trên đó, người Chăm và người Việt sống xen kẽ nhau. Từ đây, Nhật Nam vĩnh viễn thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến Trung Quốc...

Tuy nhiên, thỉnh thoảng tai họa chiến tranh vẫn đổ xuống đầu nhân dân, quan lại ở Giao Châu muốn thu hồi vùng đất đă mất. Lâm Ấp cũng nhiều lần "trả đũa", tấn công ra cướp phá dọc bờ biển Giao Châu. Cuối thế kỷ VI, bi kí cho biết tên của vương quốc Chămpa và cũng là tên của thủ đô là Shihapura, thuộc vương triều Gangarja. Sau đó, t́nh h́nh tạm yên một thời gian; các mặt văn hóa, kinh tế, xă hội đều phát triển; vua Kandarapadharma (640-645) đă có thể lập đề và dựng bia ở vùng Huế...Giữa thế kỷ IX, lại xuất hiện một địa điểm mới, ở làng Đồng Dương, cách Trà Kiệu 15km về phía Đông Nam. Bi kí cho biết đó là Indrapura, thủ đô của vương triều cũng mang tên ấy.

Sử Trung Quốc nói rằng nhà Tùy (581-617) b́nh định được Lâm Ấp chia làm ba châu cảng, nông, xung. Nếu điều ghi chép này là có thực, th́ chắc đă xảy ra trong lần xâm lược của tướng Lưu Phương năm 605. Nhưng Lưu Phương chỉ chiếm đóng trong một thời gian rất ngắn, rồi lại bị vua Phạm Phàn Chí, tức Sambhuvarman (695-926) đánh đuổi, phải cướp 18 tượng thần chủ bằng vàng chạy về được nửa đường th́ chết. Cho nên việc chia đặt quận huyện ấy chỉ có trên giấy tờ.

Nhà Đường kế tiếp lấy nước ta làm Giao Châu đô hộ phủ (622), sau đổi An Nam đô hộ phủ (679) gồm 12 châu, 59 huyện, biên giới cực nam vẫn là Hoành Sơn, và cũng chỉ kiểm soát được 56878 hộ...Nhà Đường suy yếu, Chămpa c̣n thường xuyên đánh thốc ra phủ An Nam, như các trận lớn năm 802, 809, 861, 862, 865...Đầu thế kỷ X, một sự kiện lớn xảy ra: nước Việt Nam giành lại được độc lập (939). Cục diện thay đổi, Champa không c̣n đối đầu với chính quyền đô hộ nữa mà giao tiếp với một quốc gia b́nh đẳng.

Khi nhà Ngô suy yếu, các vơ tướng cát cứ gây ra loạn mười hai sứ quân. Đinh Bộ Lĩnh với sự giúp sức của các bạn Nguyễn Bặc, Lê Hoàn, Phạm Hạp, Lưu Cơ, Trịnh Tú...dẹp được hết. Ngô Nhật Khánh ở Đường Lâm (Phú Thọ, Sơn Tây) tuy phải về hàng, nhưng vẫn nuôi ḷng bất măn dù được trọng đăi. Năm 979, Nhật Khánh trốn về Chămpa xin viện binh để trả thù. Vua Chămpa, (không rơ nguyên tên Chăm), sử ta ghi là Ba Mĩ Thuế (972-982), muốn nhân cơ hội xâm chiếm đất đai, bèn tự cầm quân đem hơn ngàn binh thuyền ra đánh Hoa Lư. Chẳng may khi vào cửa Đại Ác (sau đổi Đại An, ở Hà Nam Ninh) gặp sóng gió, thuyền ch́m Nhật Khánh chết đuối, Ba Mĩ Thuế thoát nạn, thu vét tàn quân trở về.

Lê Hoàn lên ngôi, đánh bại giặc Tống xâm lược, rồi năm 982, sai hai sứ giả Từ Mục, Ngô Tư Bảo sang giao hảo với Chămpa. Ba Mĩ Thuế không hưởng ứng, bắt sứ giả giam lại. Lê Hoàn tức giận thân chinh, phá thành tŕ, hủy tông miếu, giết quốc vương, chấm dứt vương triều Indrapura, rồi bắt nhân dân, thu vàng bạc và đá quư đem về. Đây là cuộc Nam chinh đầu tiên của triều đ́nh phong kiến nước ta, nhưng sau khi đại thắng th́ rút lui, bỏ mặc đất đai cho họ. Vua Chămpa kế tục sinh ḷng kính sợ, chịu thần phục, hàng năm nộp cống đầy đủ. Vương triều mới bỏ Indrapura đă bị tàn phá, dời đô vào tận Vijaya (sử ta thường gọi là Chà Bàn, Đồ Bàn, ở B́nh Định).

Thế nhưng chỉ được ít lâu, Chămpa cứ theo nếp cũ, thỉnh thoảng bỏ lệ cống, hoặc kéo ra cướp phá ven biển từ Nghệ An đến Thanh Hóa. Triều đ́nh Đại Việt không thể chỉ pḥng ngự thụ động, cho nên tiến công để giải quyết dứt điểm. Nhà Lư đă hai lần làm theo kiểu Lê Hoàn (năm 1020 và 1044). Sau đó, vua Chămpa, sử ta ghi tên Chế Củ, tức Yan Pu Cri Rudaravarman hay Rudravaraman III, nuôi chí phục thù (?), luyện tập voi ngựa, thao diễn binh lính, sửa soạn khí giới thuyền bè, lại sai sứ sang Tống cống phương vật để dựa thế và cắt đứt ngoại giao với Đại Việt từ năm 1065. Áp dụng chiến thuật "tiến công để pḥng ngự" và ngồi im đợi giặc, không đem quân ra trước để chặn thế mạnh của giặc" (như về sau vận dụng đối phó với Tống ), vua Lư Thánh Tông thân chinh cử Lư Thường Kiệt làm đại tướng, năm 1069 đem năm vạn quân đi đường biển, đổ bộ Thi Nại (Quy Nhơn) đánh thẳng Vijaya. Chế Củ bỏ thành, đem vợ con chạy trốn, bị Lư Thường Kiệt đuổi theo bắt được. Sau khi đốt phá hết 2.500 khu nhà, vua Thánh Tông ban sư, giải theo Chế Củ và năm vạn quân dân Champa. Đến Thăng Long, Chế Củ xin dâng ba châu Bố Chính, Địa Lư, Ma Linh để chuộc mạng. Vua Lư nhận, rồi cho Củ Chế về. Có lẽ tiếc đất, Chế Cũ và quốc vương kế vị nấn ná không chịu giao, lại đem quân ra quấy nhiễu ven biển Thanh-Nghệ. Muốn yên mặt nam để rảnh tay đối phó với nhà Tống, năm 1075, vua Lư Nhân Tông lại sai Lư Thường Kiệt vào đánh dẹp, vẽ bản đồ dâng lên, đổi tên ba châu là Bố Chính, Lâm B́nh và Minh Linh, đặt quan cai trị, chiêu mộ nhân dân đến khai thác. Năm 1103, Lư Giác làm loạn ở Diễn Châu (Nghệ An), bị Lư Thường Kiệt đánh đuổi chạy sang Chămpa, khuyên quốc vương Chế Ma Na, tức Jaya Indravaraman II, nên ra đánh. Chế Ma Na bèn cử binh chiếm lại ba châu, khiến Lư Thường Kiệt tuổi đă già phải thêm một phen vào khắc phục. Chế Ma Na thua chạy, trả đất và xin triều cống hàng năm. Từ đó, trong một thời gian ngót thế kỷ, hai nước ḥa hiếu, nhân dân yên ổn làm ăn.

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18