Home T́m Ca Dao Trợ Giúp T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
Bước đầu “giải mă” gia phả khắc đá ở Việt Nam
(nguoivienxu)
TS.NGUYỄN VĂN HOA

LTS: “Văn hóa ḍng tộc” là một nét độc đáo trong di sản văn hóa Việt Nam. C̣n trong sâu thẳm mỗi tâm hồn, ḍng máu người Việt luôn tồn tại mối liên kết máu mủ, ḍng họ. Đó cũng là lẽ đương nhiên khi con người, khi sinh ra, ai cũng có một cội rễ là ḍng tộc của ḿnh.
 
Trong thời gian qua, có không ít bà con kiều bào, trong chuyến hành tŕnh trở về quê mẹ thăm lại thân nhân, c̣n có một khao khát mang tính tâm linh và hết sức thiêng liêng: t́m lại gốc gác ḍng tộc. Nhiều người đă bỏ công, bỏ của đi t́m lại mối liên kết trong ḍng tộc ḿnh, dựng nhà thờ họ hay t́m kiếm gia phả.
Thế nhưng không phải ai cũng hiểu về “văn hóa ḍng tộc” một cách thấu đáo nhất. Để đáp ứng những thắc mắc của bà con kiều bào gửi về Người Viễn Xứ thời gian qua, chúng tôi xin gửi đến độc giả bài viết “Bước đầu “giải mă” gia phả khắc đá ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Hoa như một thông tin thú vị và bổ ích về “văn hóa ḍng tộc”.
Soạn: AM 735347 gửi đến 996 để nhận ảnh này
Văn bia cũng chính là một cuốn gia phả bằng đá

Tiền nhân có câu: “Trăm năm bia đá th́ ṃn/ Ngàn năm bia miệng vẫn c̣n trơ trơ”. Tuy nhiên bia đá trong các nhà thờ Họ/ Từ đường của Việt Nam có vị trí cực kỳ quan trọng trong văn hóa ḍng tộc và văn hóa Việt Nam.

Trong bài này chúng tôi xin bước đầu “giải mă” gia phả khắc đá ở Việt Nam.

Văn bia khắc gia phả nằm ở đâu?

Theo điều tra nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy bia khắc gia phả được đặt tại nhà thờ Họ ở các tỉnh sau đây (xếp theo ABC): Bắc Giang, Bắc Ninh, Hà Nội, Hà Tây, Hà Tĩnh, Hải Dương, Hưng Yên, Nghệ An, Ninh B́nh, Phú Thọ, Quảng Nam, Quảng Ngăi, Thanh Hoá, Vĩnh Phú.
Chúng tôi đă tham khảo khoảng trên 50 bia khắc gia phả. Số họ có văn bia bao gồm: Đặng, Đào, Đinh, Đỗ, Đoàn, Dương, Giáp, Hoàng, Lê, Mạc, Nghiêm, Ngô, Nguyễn, Phan, Trần, Trương, Vũ.
Để tạo dựng một chiếc bia đá, điều này phụ thuộc vào nhiều người, nhưng nhất thiết phải có thợ khắc đá. Họ nắm một khâu thiết yếu trong công nghệ dựng bia của Việt Nam.

Thợ khắc bia là ai?

Với tay nghề điêu luyện, nhiều người thợ khắc bia đă trở thành những nghệ nhân, được nhiều ḍng họ mời chuyên khắc bia đá cho ḍng tộc ḿnh. Trong lịch sử của nghề khắc bia đá, có thể kể đến: Thợ đá Trần Văn Quảng và Trần Văn Hà ở xă Gia Đức đă khắc bia tạo năm 1696 của họ Nguyễn ở Vũ Ên, tỉnh Phú Thọ, đồng thời cũng thấy khắc bia tạo năm 1696 cho họ Lương ở Phấn Sơn, tỉnh Bắc Giang. Thợ Nguyễn Duy Tiến tước Hùng Tài Bá và Nguyễn Duy Nhân tước Minh Tài Bá cùng khắc bia cho họ Nguyễn ở Hạ Tốn Hà Nội. Ông Lê Tâm là thợ khắc phường Kinh Chủ chuyên khắc bia họ Nguyễn ở Phù Đổng, Hà Nội. Hay c̣n có thợ khắc Nguyễn Nhân Tế khắc bia cho họ Phạm ở Cẩm Bào, tỉnh Bắc Giang. Nguyễn Bạch Tường thợ khắc xă Đại Bái, huyện Gia Định, phủ Thuận An khắc bia cho họ Ngô ở Như Nguyệt, tỉnh Bắc Ninh. Ông họ Nguyễn ở Yên Việt, huyện Siêu Toại khắc bia tạo năm 1570 cho họ Đoàn ở Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh.
Thợ khắc là người quan trọng trong việc tạo dựng một tấm bia. Nhưng trước đó, lại cần có người viết nên nội dung của tấm văn bia ấy, làm sao để nội dung ấy nói lên một cách bao quát nhưng cụ thể với những nét quan trọng và riêng biệt về ḍng họ ấy.

Vậy ai là người viết văn bia?

Hầu như những người viết văn bia là người có học và có uy tín với ḍng họ cần tạo bia. Chẳng hạn như:
- Tiến sỹ Nguyễn Chính khoa Nhâm Tuất (1863) Hàn Lâm viện thị tộc học sỹ viết văn bia cho bia tạo năm 1874 của họ Nguyễn ở Thạch Trụ, tỉnh Quảng Ngăi.
- Hoàng Giáp Nguyễn Tư Giản người làng Du Lâm, Đông Ngàn, soạn bia 1882 cho Nhà thờ họ Phạm ở Đông Phan, tỉnh Quảng Nam.
- Tiến sỹ Nguyễn Thuần Phu khoa Đinh Sửu (1637) chức Lễ bộ hữu thị lang tước Phương Lộc bá cùng Vũ Quang Đại Nội doanh thư kư Công bộ công tŕnh viên ngoại, tước văn minh tử cùng nhau soạn bia tạo năm 1651 cho họ Ngô ở Trảo Nha, tỉnh Hà Tĩnh.
- Tiến sỹ Nguyễn Nghiễm (thân sinh Nguyễn Du, tác giả Truyện Kiều) tước Xuân nhạc hầu, tiến sỹ khoa Tân Hợi (1731), tham tụng, công hộ thượng thư, kiêm quốc tử giám tế tửu đă soạn văn bia cho họ Nguyễn ở Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh.
- Ngô tiến sỹ đậu năm 1766 và Phan tiến sỹ đậu năm 1754 cùng soạn văn bia tạo năm 1767 cho họ Nguyễn ở Phú Đa, tỉnh Vĩnh Phú.

Bia tạo vào đời vua nào ?

Hầu hết bia chúng tôi tham khảo viết bài này đều tập trung vào đời nhà Lê (vua Lê chúa Trịnh) và Triều Nguyễn. Chưa t́m thấy bia gia phả đời Đinh, Lê, Lư, Trần.
Nhưng thật thú vị cũng có bia tạo dựng vào thời Tây Sơn, ví dụ như bia dựng năm 1795 đời Cảnh Thịnh Tây Sơn của ḍng họ Ngô ở Hà Tây (nay là Hà Nội). Bia được khắc 2 mặt, diện tích 110cm x 160 cm bằng chữ Hán có 59 ḍng với 1500 chữ. Bia chạm mặt nguyệt rồng hoa dây.

Nội dung văn bia nói ǵ?

Soạn: AM 735343 gửi đến 996 để nhận ảnh này
Văn bia trong khuôn viên nghĩa trang ḍng họ Nguyễn Hữu

 
Có thể thấy bia đá cũng chính là một cuốn gia phả khắc bằng đá. Như gia phả khắc đá của họ Nguyễn Văn ở Tháp Dương, tỉnh Bắc Ninh. Gia phả khắc đá họ Ngô Vi ở Hà Tây, ghi được 19 đời dài 500 năm. Gia phả Ngô Th́ ở Tả Thanh Oai, Hà Tây (nay là Hà Nội ), ghi được 33 đời trong đó Ngô Th́ Nhậm (con Ngô Th́ Sỹ ) là đời số 1.

Bia đá cũng c̣n dùng để khắc ghi lời tiền nhân dạy con cháu với nhiều nội dung.
 

Tiền nhân rất chú trọng đến việc dạy con cháu lo việc học hành, như họ Bùi ở Thân Thượng, tỉnh Nam Định: đậu tiến sỹ là tấm gương về Nho học để các lớp đàn em trong thôn đua nhau noi theo. Họ Nguyễn Văn ở Thôn Tháp Dương, tỉnh Bắc Ninh đă khắc vào bia đá tên tất cả giáo sư, tiến sỹ, thạc sỹ và cử nhân (cả con trai, con gái, con dâu). Họ Vũ ở Phù Ủng, tỉnh Hưng Yên đă khuyên con cháu cần cù học hành, “độc Thư tín thị thành gia bản“: đọc sách là gốc của nhà. Họ Nguyễn ở Phú Đa, tỉnh Vĩnh Phú đă xây trường học, lập ruộng khuyến học.
Phải giữ nếp nhà cũng là một trong những điều tiền nhân muốn răn dạy con cháu đời sau. Hầu hết văn bia đều nêu cao công đức tiền nhân và nhắn nhủ con cháu giữ nếp nhà. Bia họ Nguyễn tạo 1765 ở Đặng Xá, Hà Nội căn dặn con cháu phải cần kiệm, trung hiếu, không rượu chè bê tha, không làm điều phi nghĩa.
Hầu hết các bia đều nêu cao việc làm công đức của tiền nhân. Họ Lê ở Mai Trai, tỉnh Sơn Tây thường giúp đỡ người nghèo khổ. Họ Nguyễn ở Gia Thụy, Hà Nội đă giúp dân làm ngôi đ́nh lợp ngói 5 gian, xà, cột đều dùng gỗ lim, gỗ hồng tâm. Họ Trương ở Trung Mầu, tỉnh Bắc Ninh đă tạo điều kiện cho dân lưu tán về quê làm ăn yên ổn. Họ La ở Đức Thắng, tỉnh Bắc Giang nhân từ phúc hậu thường xuyên giúp người làng khó khăn. Họ Đỗ ở Giới Tế, tỉnh Bắc Ninh giúp dân xây đ́nh, phát thóc, ngô cho dân lúc đói kém mất mùa. Họ Vũ ở Ngọc Tŕ, tỉnh Bắc Ninh giúp dân gây dựng nghề tơ tằm dệt lụa. Họ Đặng ở Tỳ Bà, tỉnh Bắc Ninh, sau chiến tranh ly tán, khai khẩn đất hoang cưu mang người cô độc, nghèo khó. Họ Ninh ở Yên Mỹ, tỉnh Ninh B́nh đă định lệ nuôi các bậc kỳ lăo, mở chợ và vạch rơ cương giới ruộng đồng. Họ Nguyễn ở Loan Cốc, tỉnh Thanh Hoá là nhà phú hộ, bản tính khoan hoà từ ái, thường xuất tiền, thóc giúp đỡ người túng thiếu. Họ Nguyễn ở Nghi Hợp, tỉnh Nghệ An đă bỏ tiền chuộc lại ruộng chùa cho dân...
Văn bia khắc đá cũng là một loại Minh văn, v́ vậy nó cũng đ̣i hỏi tấm bia phải đạt được vẻ thẩm mỹ, mang đậm nét văn hóa truyền thống Á Đông.

Mỹ thuật tạo bia ra sao?

Chúng tôi không phải chuyên gia Khoa Kim Thạch học, nhưng cũng xin nêu vài thông tin về Bia khắc đá của các ḍng họ Việt Nam.
Bia dựng vào thời nhà Lê thường có chạm hoa lá, hoa văn chữ triện. Chạm h́nh vuông, lá cuốn, chạm dây, chạm long mă, sóng nước, hoa dây, chạm dây leo, cánh sen, rồng vờn mặt trời, xung quanh chạm rồng leo, hạc bay, phượng chầu mặt nguyệt, xung quanh hoa dây tay mướp. Chạm rồng chầu mặt trời, xung quanh hoa đơn bốn cánh xếp đều. Chạm mặt trời, rồng mây; trán bia trang trí lưỡng long chầu nguyệt, diềm chạm hoa dây. Chạm mặt trời, rồng, hoa lá; mặt trời, mây tua lửa viền quanh và chạm h́nh đầu rồng ngậm nửa h́nh vuông đồ họa. Chạm mặt nguyệt, rồng mây, hoa dây. Chạm mặt trời, rồng, phượng và dây leo. Chạm mặt trời, mây có chữ Thọ trong mặt trời, xung quanh hoa lá. Chạm lưỡng long triều nguyệt, mây lửa viền quanh. Chạm mặt trời, rồng, nghê và hoa. Chạm mặt trời rồng phượng...
Nhóm tác giả Vũ Tuấn Sán (Hà Nội ) đă viết rằng: “Văn bia là những chứng tích phản ánh những cuộc biến thiên và cả ḷng thiết tha của con người muốn ǵn giữ dấu vết quư giá của thời xưa để truyền dạy cho muôn đời sau niềm tự hào về nền văn hoá lâu đời của nhân dân ta” (Tuyển tập văn bia Hà Nội, trang 9 -10). Văn bia là của riêng mỗi ḍng họ, nhưng nó góp phần tạo nên nét độc đáo trong di sản văn hóa Việt Nam.

N.V.H

Tài liệu tham khảo:

1.Trịnh Khắc Mạnh: Bước đầu t́m hiểu văn bản bia, Nhà xuất bản Khoa học Xă hội, Hà Nội 1983.

2.Nhóm GS.TS Nguyễn Quang Hồng: Văn khắc Hán Nôm Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học Xă hội, Hà Nội 1993.

3.Hà Văn Tấn: Chữ trên đá, chữ trên đồng, Nhà xuất bản Khoa học Xă hội, Hà Nội 2002.

4.Nhóm Vũ Tuấn Sán: Tuyển tập Văn bia Hà Nội (quyển I và Quyển II), Nhà xuất bản Khoa học Xă hội, Hà Nội 1978.

5.Phạm Văn Khoái: Giáo tŕnh Hán Nôm dành cho du lịch, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia, Hà Nội 1998

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18